Czernihowskie skarby w Koninie. Wystawa w dwóch wersjach językowych

W Muzeum Okręgowym w Koninie można zobaczyć wystawę „Czernihowskie oblicza Czarnej Madonny”. Ekspozycja jest w dwóch wersjach językowych. 

W wyniku przeprowadzonych badań w ramach stypendialnego projektu Gaude Polonia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) w Muzeum Okręgowym w Koninie udało się stworzyć wystawę zdjęć dwunastu dzieł z kolekcji Narodowego Historyczno-Architektonicznego Rezerwatu „Starożytny Czernichów”, Czernihowskiego Obwodowego Muzeum Sztuki imienia Hryhorija Halagana, Czernihowskiego Obwodowego Muzeum Historycznego imienia W. W. Tarnowskiego, Narodowej Biblioteki w Warszawie oraz Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk.

W dwóch językach 

Wystawę w polskiej i ukraińskiej wersji językowej można również obejrzeć online na stronie konińskiego muzeum, jak również tam umieszczono w dwóch wersjach językowych artykuł autorstwa Olesii Diadechko pt. „Wpływ ikony Częstochowskiej Matki Boskiej na ikonografię prawosławną ziemi czernihowskiej połowy XVII – XVIII wieku. Historyczne i kulturowe powiązanie ziem polskich i ukraińskich”.

Czernihów to miasto na północy Ukrainy, które ma ponad tysiącletnią historię. W czasach Rusi Kijowskiej przeżywało swój rozkwit i było drugim pod względem znaczenia oraz wielkości ośrodkiem kulturalnym po Kijowie. Jednak później, wskutek licznych wojen, region czernihowski stał się zniszczoną krainą. W 1618 roku, na mocy rozejmu w Dywilinie, Czernihów wszedł w skład Rzeczypospolitej i znalazł się pod władzą korony polskiej, pod której panowaniem pozostawał do 1654 roku. Wtedy miasto i region zaczęły się aktywnie odbudowywać. Dzięki wsparciu króla polskiego odbudowywano świątynie, klasztory oraz wprowadzano katolicyzm. Czernihowska inteligencja oraz przyszli duchowni zdobywali wykształcenie w polskich i europejskich placówkach edukacyjnych. Dzięki staraniom arcybiskupa czernihowskiego Łazarza Baranowicza na terenie klasztoru Świętej Trójcy w Czernihowie w 1679 roku otwarto pierwszą drukarnię. W niej drukowano głównie dzieła religijne w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, łacińskim i polskim.

Oddanie czci 

Wpływy polskie i zachodnie były w ówczesnym Czernihowie bardzo widoczne. Nie ominęły one również ikonopisarstwa, co znalazło odbicie w naśladowaniu polskiej kultury oraz czci dla Matki Boskiej Częstochowskiej.

Częstochowska ikona Matki Boskiej to największa religijna świętość Polski. Na Ukrainie, w Rosji i na Białorusi istnieje wiele jej kopii. W ikonopisarstwie kopią nazywa się odtworzenie czczonej ikony. Kopie Częstochowskiej Bogurodzicy, które zostały napisane na terenach współczesnej Ukrainy, Rosji i Białorusi, nazywane są „słowiankami”. Obrazy mogły różnić się od jasnogórskiego oryginału odmiennymi twarzami lub techniką wykonania. „Słowianki” pisano nie tylko na desce, ale także wykonywano miedzioryty lub drukowano na papierze. Były uznawane za kopie czczonego polskiego obrazu dzięki jednej lub kilku charakterystycznym cechom, z których najbardziej widoczne to: wydłużone twarze Bogurodzicy i Chrystusa oraz charakterystyczna blizna na policzku Madonny. Odznaczały się także podobieństwem typów ikonograficznych (określonych schematów przedstawień), które mogły się różnić od przedstawień popiersiowych czy półpostaciowych oraz tym, jaki przedmiot i w jaki sposób trzyma w rękach Dzieciątko Jezus. Ważnym szczegółem podobieństwa było również ubranie postaci. Maforion Bogurodzicy tradycyjnie ozdabiano złotym ornamentem roślinnym. Był on ułożony na piersi w taki sposób, że spod niego widoczna była tunika. Zazwyczaj Madonna mogła mieć korale na szyi, a głowę jej i Dzieciątka ozdabiano koronami.

Kopie z kopii

Warunkowo takie kopie, w zależności od pochodzenia, można podzielić na trzy grupy różniące się stopniem podobieństwa do pierwowzoru: kopie ikony, które bezpośrednio odtwarzają Matkę Bożą Częstochowską (zachowane główne charakterystyczne cechy), kopie z kopii (charakterystyczne cechy obrazu są zmienione) oraz obrazy, których autorzy inspirowali się świętością (odtworzone główne cechy kompozycji oraz niektóre jej detale).

Takie święte obrazy znajdują się w wielu prawosławnych i katolickich soborach. Duża ich koncentracja obserwowana jest na zachodzie Ukrainy (w obwodach lwowskim, tarnopolskim i innych), który przez długi czas należały do Rzeczypospolitej. Jednak interesujący jest fakt, że od połowy XVII do XIX w. powstała duża liczba kopii ikon podobnych do Częstochowskiej Matki Boskiej na terenach regionu czernihowskiego. Współcześni badacze zaliczają do ikon, które mogły być bezpośrednio stworzone pod wpływem Częstochowskiej Bogurodzicy ikony Matki Boskiej Lubeckiej, Ilińskiej, Surażskiej oraz Mochnatyńskej. Na przełomie XVII i XVIII w. w środowisku monastycznym Czernihowa pojawiła się także spora grupa rycin prezentujących wizerunki cudownych ikon znajdujących się w miejscowych cerkwiach, są one często jedynym przekazem ikonograficznym nieistniejących dzieł sztuki bizantyjskiej. Świadczą one o wzroście kultu Marii w Kościele Wschodnim.