Jak odrzucić spadek?

Zdarzają się sytuacje, w których otrzymanie spadku nie jest czymś korzystnym, a za to może być bardzo problematyczne dla spadkobiercy. Mowa przede wszystkim o przypadkach, kiedy to w skład spadku wchodzą duże długi, w związku z czym przyjęcie go w całości wiązałoby się z licznymi trudnościami, a nie przyniosłoby spadkobiercy żadnego zysku. Na szczęście w takich sytuacjach z pomocą przychodzą nam przepisy kodeksu cywilnego przewidujące możliwość odrzucenia spadku. 

Artykuł powstał we współpracy z kancelarią adwokacką adwokaci-ks.pl.
 

Co należy do długów spadkowych?

Długi spadkowe to przede wszystkim zobowiązania zaciągnięte przez spadkodawcę i nie spłacone w chwili jego śmierci. Jednak oprócz tego do długów spadkowych należą między innymi:

• koszty pogrzebu zmarłego w takim zakresie, w jakim odpowiadają zwyczajowym kosztom pogrzebu w danym środowisku,
• koszty postępowania spadkowego,
• obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,
• obowiązek wykonania zapisów i poleceń.

Do spadku nie należą natomiast takie obowiązki zmarłego, które są ściśle związane z jego osobą – na przykład obowiązek alimentacyjny (z wyjątkiem zaległych rat alimentacyjnych).
 

Jak ustalić, czy zmarły pozostawił długi?

Ustalenie tego, czy zmarły pozostawił długi, nie zawsze jest prostym zadaniem, a przecież jest to bardzo istotne dla podjęcia przez spadkobiercę decyzji, czy powinien przyjąć spadek, czy też go odrzucić. Dlatego w pierwszej kolejności warto na pewno rozpytać bliskich spadkobiercy. Jednak jeśli nie mają oni wiedzy na temat jego zobowiązań, pomocne mogą się okazać rejestry np. BIK (Biuro Informacji Kredytowej), BIG (Biuro Informacji Gospodarczej) czy Centralna Informacja o Rachunkach, jednak niestety mogą one odmówić udzielenia informacji, jeśli nie doszło jeszcze do przyjęcia przez nas spadku.

W toku postępowania spadkowego można złożyć wniosek o sporządzenie tzw. spisu inwentarza. Jest to dokument przygotowywany przez komornika, który ustala, co wchodzi w skład masy spadkowej. Informacji na temat długów zmarłego można również zasięgnąć bezpośrednio np. z banku, jednak instytucje finansowe raczej nie udzielają takich informacji nawet osobom bliskim dla zmarłego. W związku z tym w toku postępowania sądowego można złożyć wniosek do sądu o to, aby sąd zwrócił się do banku o odpowiednie informacje. Wtedy taka instytucja ma obowiązek udzielić odpowiedzi na żądanie sądu.
 

Odrzucić czy przyjąć spadek?

Jeśli dowiemy się o tym, że jesteśmy spadkobiercami, mamy kilka możliwości postąpienia względem spadku. Możemy:

• odrzucić spadek,
• przyjąć spadek,
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Odrzucenie spadku to zrezygnowanie z niego w całości, natomiast przyjęcie spadku wiąże się z przyjęciem go w całości, łącznie z odpowiedzialnością za długi bez ograniczeń. Z kolei przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza polega na tym, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości tzw. stanu czynnego spadku, a więc do wartości uzyskanych w spadku aktywów. W braku złożenia przez spadkobiercę w odpowiednim terminie oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku, następuje przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza.

W przypadku odrzucenia spadku danego spadkobiercę traktuje się  tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (a więc jak gdyby zmarł przed spadkodawcą). Należy jednak mieć na uwadze, że w takiej sytuacji w miejsce tego, kto odrzucił spadek, mogą wejść inne osoby, najczęściej jego dzieci – zgodnie z kolejnością dziedziczenia przewidzianą w przepisach. Dlatego jeśli nie chcemy ponosić odpowiedzialności za długi spadkodawcy, musimy pamiętać by zadbać o to, aby oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przez wszystkie osoby, które mogłyby w danym przypadku dziedziczyć.
 

Termin na odrzucenie spadku

W sytuacji, gdy chcemy odrzucić spadek, obowiązuje nas termin wynikający z przepisów. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o tytule swojego powołania. Co to w praktyce oznacza? Jeśli spadkodawca nie zostawił testamentu, to dniem, od którego zaczyna biec termin sześciu miesięcy, jest najczęściej dzień, kiedy dowiedzieliśmy się o śmierci spadkodawcy. Z kolei jeśli zmarły zostawił testament, to momentem, od którego liczy się powyższy termin, będzie zwykle moment, kiedy dowiedzieliśmy się o treści testamentu.
 

W jaki sposób można odrzucić spadek?

Odrzucenie spadku następuje w drodze oświadczenia. Może ono zostać złożone na dwa sposoby:

• przed sądem, 
• przed notariuszem.

Często wybieraną formą jest odrzucenie spadku przed notariuszem, ponieważ dokonanie tego przed sądem wiąże się z bardziej złożoną procedurą, którą rozpoczyna wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Przed notariuszem natomiast następuje to w ciągu jednego dnia. Ponadto odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez sąd wiąże się z opłatą 100 zł, natomiast złożenie oświadczenia u notariusza jest tańsze – rozporządzenie w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej przewiduje w takim przypadku opłatę w kwocie 50 zł. 
 

Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia

Oprócz odrzucenia spadku, można spotkać się czasami z czymś takim, jak zrzeczenie się dziedziczenia. Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że chodzi o coś podobnego, to jednak są to dwie zupełnie różne kwestie. Zrzeczenie dziedziczenia ma miejsce jeszcze za życia spadkodawcy i polega na tym, że spadkodawca i spadkobierca zawierają umowę, w której ustalają, że spadkobierca nie będzie dziedziczył po tym spadkodawcy. Natomiast już po śmierci spadkodawcy jedyną możliwością, aby nie musieć dziedziczyć długów zmarłego, jest odrzucenie spadku.
 

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

Czasami zdarza się, że osoba będąca spadkobiercą nie jest jeszcze pełnoletnia, nie ma więc pełnej zdolności do czynności prawnych i nie może samodzielnie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. W takiej sytuacji może tego dokonać rodzic bądź opiekun prawny dziecka. Nie jest to jednak takie proste, ponieważ musi on uzyskać zgodę sądu na złożenie takiego oświadczenia. W związku z tym po uzyskaniu informacji, że dziecko znalazło się w kręgu spadkobierców, należy jak najszybciej złożyć do sądu odpowiedni wniosek. W jego treści należy podać dane spadkodawcy i małoletniego, wniosek należy uzasadnić, warto też napisać w nim wszystko, co wiemy na temat majątku zmarłego.

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka jest potrzebne również w sytuacji, gdy spadkobiercą był jego rodzic, który jednak odrzucił spadek. Wówczas bowiem zamiast niego dziedziczą jego dalsi spadkobiercy, czyli najczęściej dzieci. Należy wtedy pamiętać, że od momentu odrzucenia spadku przez rodzica, zaczyna biec sześciomiesięczny termin na odrzucenie go przez dziecko. W takiej sytuacji należy podjąć opisane powyżej działania, czyli złożyć do sądu wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
 

Termin na odrzucenie spadku a działanie w imieniu dziecka

Oczekiwanie na podjęcie czynności przez sąd trwa nierzadko kilka miesięcy, dlatego może się zrodzić pytanie – co się stanie, jeśli nie zdążymy uzyskać zgody i złożyć w imieniu dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku w przewidzianym terminie 6 miesięcy? W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że od chwili złożenia przez rodzica bądź opiekuna prawnego wniosku o wyrażenie zgody przez sąd, termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia nie biegnie. W takiej sytuacji oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka należy złożyć bezzwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o wyrażeniu na to zgody.
 

Kto dziedziczy długi, jeśli cała rodzina odrzuci spadek?

Przepisy przewidują sytuację, gdy spadek zostanie odrzucony przez wszystkie osoby z rodziny zmarłego, które mogły dziedziczyć – wówczas spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa. Podmioty te nie mogą odrzucić spadku, a dziedziczą go z dobrodziejstwem inwentarza, czyli ponoszą odpowiedzialność za długi zmarłego do wysokości aktywów spadkowych.
 

Odrzucenie spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli

Może zdarzyć się, że na skutek odrzucenia spadku dojdzie do pokrzywdzenia wierzycieli zmarłego. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy w skład spadku po zmarłym wchodziły głównie długi, lecz ma to miejsce, gdy wskutek odrzucenia spadku do majątku spadkobiercy nie weszły pewne aktywa, z których mógłby się zaspokoić wierzyciel. Wówczas każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego. Może to uczynić w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, ale nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.