Węgiel pod jeziorem

Kopalnia pojawiła się w Niesłuszu na kilka lat przed tym, zanim zaczęto budować odkrywkę o tej samej nazwie. To tutaj bowiem znalazły się biura firmy wznoszącej brykietownię oraz hotel dla pracowników niemieckich i baraki polskich robotników. A samą wieś przemianowano na Fehleck.

Sołtysem Fehleck został niejaki Schlesner, który mieszkał tu już przed wojną i niedaleko skrzyżowania Okólnej z Przemysłową, w budynku który stał w miejscu zajętym wiele lat później pod budowę Konwartu (wcześniej Polaneksu), prowadził sklep spożywczy. Kiedy do Niesłusza wkroczyli jego rodacy, Schlesner zapisał się do NSDAP i został funkcjonariuszem hitlerowskiego reżimu. Z Niesłusza wysiedlono wielu jego mieszkańców, by zrobić miejsce dla ludzi budujących brykietownię, która zaczęła powstawać na polach sąsiadującego z Niesłuszem folwarku Marantów (sołectwo Maliniec).

Następny miał być Niesłusz

Taka lokalizacja miała oczywisty związek ze złożami węgla brunatnego zalegającymi na południe od Jeziora Gosławskiego. Niemcy mieli świadomość, że złoże morzysławskie szybko się skończy i trzeba będzie budować kolejne odkrywki. Następny miał być Niesłusz. Jak można przeczytać u Zygmunta Kowalczykiewicza („Zaczęło się w Brzeźnie. Dzieje Kopalni Węgla Brunatnego Konin 1945-1995.”) dom Marzola (obecnie Przemysłowa 25), przebudowano na biura firmy Holtzman, która budowała brykietownię. Kilka domów dalej (Przemysłowa 35), w zagrodzie Małgorzaty Sroczyńskiej zorganizowano stołówkę dla pracowników niemieckich, a ich samych umieszczono w domu wybudowanym na posesji rodziny Majewskich (Przemysłowa 43). Wysiedlono zresztą znacznie więcej rodzin, umieszczając w ich domach pracowników kopalni. Polscy robotnicy pochodzili – jak opowiadał mi Stanisław Kałużyński, młodszy brat mojej babci Anny Olejnik – z Łodzi (cieśle) i Poznania (murarze). – Nas na szczęście nie wysiedlili, ale robotnicy spali u nas w stodole – usłyszałem od niego.

Cement, stal konstrukcyjna oraz maszyny i urządzenia niezbędne przy budowie brykietowni docierały na plac budowy ze stacji kolejowej w Koninie długą na 900 metrów bocznicą kolejową, która w dużej części przebiegała za domami mieszkańców Niesłusza. Tędy również odwożono węgiel brunatny, wydobyty na odkrywce Morzysław, do brykietowni w Niemczech lub innych odbiorców, bowiem marantowskiej brykietowni przed końcem wojny Niemcy nie zdążyli uruchomić.

Splątane losy

Po wojnie Polacy natychmiast wrócili do swoich domów, opuszczonych pospiesznie przez Niemców. Wielu mieszkańców Niesłusza zostało po wojnie zatrudnionych w brykietowni, a wśród nich wspomniany wcześniej brat mojej babki – Stanisław Kałużyński, który pracował tam aż do emerytury w 1990 roku. – Zacząłem piętnastego września 1947 roku – wspomina – a przyjęli mnie po znajomości, bo nie miałem jeszcze ukończonych siedemnastu lat. Mój szwagier znał się z ówczesnym kierownikiem brykietowni Józefem Bobrowskim.

Stanisław Kałużyński ukończył szkołę zawodową, mieszczącą się wówczas przy ulicy Wodnej w Koninie, a na kursie w Gliwicach zdobył zawód spawacza. – Na początku to moim głównym narzędziem pracy była miotła – śmieje się, opowiadając stare dzieje. – Dopiero później dopuścili mnie do prawdziwej roboty: remontów na brykietowni czy przeglądów napowietrznej kolejki linowej, służącej do przewozu węgla z odkrywki Morzysław. Ta kolejka to była piękna rzecz.