Zwłoki zastrzelonych na żydowskim cmentarzu leżały w pięciu warstwach

W 1939 roku w przeddzień święta niepodległości Niemcy rozstrzelali w Koninie co najmniej 56 osób. Pierwszą część historycznej opowieści opublikowaliśmy wczoraj pod tytułem „Gestapowiec kazał mu zostawić chleb, bo bardziej przyda się kolegom z celi”. Poniżej jej ciąg dalszy.

Relacje przypadkowych świadków dramatu są sprzeczne. Jedni mówili o strzałach z pistoletów, inni o użyciu broni maszynowej, część świadków wspominała jedynie o 30 ofiarach, ale byli też tacy, którzy doliczyli się ponad stu, a nawet dwustu. Wszyscy natomiast powtarzali, że na miejsce kaźni zostali przywiezieni autobusami lub samochodami. Zależnie od podawanej liczby ofiar pojazd był jeden, dwa lub trzy.

Jakimi nadziejami się łudzili?

Uwaga skierowana do Stanisława Kwileckiego, żeby nie zabierał ze sobą futra, bo nie będzie mu już potrzebne, lub do innego więźnia, że jego chleb bardziej przyda się kolegom z celi, musiały obudzić w tych, którzy je słyszeli, najgorsze obawy. Jadąc na miejsce kaźni, przynajmniej niektórzy z więźniów na pewno dopuszczali do siebie myśl, że to jest już ostatnia ich droga.

Ale naturze człowieka przypisana jest nadzieja, więc nawet widząc cmentarz żydowski i wykopany tuż za jego bramą głęboki dół, mogli łudzić się, że może będą jedynie kontynuować czyjąś pracę, albo zakopywać co im tam każą. Nie jesteśmy w stanie nawet sobie wyobrazić, co myśleli, jakimi nadziejami się łudzili i co poczuli, kiedy padły pierwsze strzały i pierwsze ciała upadły do dołu...

Odciąć tym planom głowę

Żadna z osób rozstrzelanych w Koninie 10 listopada 1939 roku nie stanęła wcześniej przed sądem, ani nie usłyszała wyroku. Dlaczego więc akurat ci a nie inni ludzie zostali przez niemieckich okupantów pozbawieni życia? Stanisław Nawrocki powołuje się w swoim artykule „Konin w okresie okupacji hitlerowskiej” na sprawozdanie Ernsta Jordana, szefa Schutzpolizei (policji ochronnej), który pisał, że w przeddzień polskiego święta narodowego rozeszły się wśród Niemców pogłoski, iż Polacy zamierzają to święto obchodzić oraz poczynają snuć antyniemiecki plany. Z tego powodu uznano za konieczne „odciąć tym planom głowę”.

Mirosław Więckowiak, prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu, który piętnaście lat temu, wobec niewykrycia sprawców przestępstwa, umorzył postępowanie w tej sprawie, tak to opisał „W celu zastraszenia społeczeństwa polskiego, w październiku 1939 r. Niemcy rozpoczęli akcję masowego aresztowania Polaków - przedstawicieli inteligencji, lekarzy, kupców, duchownych. Aresztowano również tych Polaków, którzy w jakiś sposób brali udział w obronie miasta, jak i tych, którzy przed wojną znani byli ze swojej antyhitlerowskich postaw i działali w patriotycznych organizacjach”.

Zwłoki w pięciu warstwach

Kiedy w listopadzie 1945 roku przystąpiono do ekshumacji, żydowskiego cmentarza już nie było. Hitlerowcy zniszczyli wszystkie płyty nagrobne, zniwelowali teren i urządzili w tym miejscu plac ćwiczeń wojskowych. Oględziny wydobytych szczątków wykazały, że ofiary egzekucji zginęły od pojedynczych strzałów w tył głowy. Zwłoki były ułożone w pięciu warstwach. Najlepiej zachowały się dwie położone najniżej, które uległy – jak określono w dokumentach – zwoskowaceniu. Przy niektórych szczątkach, między innymi Stanisława Kwileckiego, znaleziono dokumenty, które pozwoliły na ich identyfikację.