„Widoki Wielkopolski Wschodniej XIX - XX w.”

Muzeum Okręgowe w Koninie zaprasza na wystawę  „Widoki Wielkopolski Wschodniej XIX – XX w.”

Wernisaż odbędzie się 17 października o godz. 18.00, w budynku spichlerza. 

***

 

            Wystawa obejmuje trzy rodzaje materiałów ikonograficznych dotyczących Wielkopolski Wschodniej w XIX – XX w. Oczywiście, jest to jedynie pewien zarys i wybór z szerokiego zakresu wydawnictw tej problematyki.

            Wielkopolską Wschodnią nazywamy tereny, które najogólniej rzecz biorąc, po postanowieniach kongresu wiedeńskiego 1815 r., znalazły się pod zaborem rosyjskim, jako Królestwo Polskie (Kongresowe), w odróżnieniu od zachodnich obszarów historycznej Wielkopolski, będących  pod zaborem pruskim jako wielkie Księstwo Poznańskie. Oczywiście,  na przestrzeni przeszło stu lat zmieniała się przynależność administracyjna różnych miejscowości.. Przez długie lata funkcjonował jako prawno-administracyjna podstawa : powiat koniński, wchodzący początkowo w skład województwa kaliskiego, a następnie guberni kaliskiej (1837-1844) i guberni warszawskiej (1845-1867). Po powstaniu styczniowym, w ramach reform rosyjskich,  w 1867 r. ukształtowały się kolejne powiaty: kolski, słupecki, turecki.

            Wystawa obejmuje także czasy  z początku, wieku XX, następnie lata  I wojny światowej: 1914 – 1918, oraz okres międzywojenny 1918 – 1939  (czas funkcjonowania II Rzeczpospolitej) ,  również w kilku  przypadkach czasy wojny i okupacji niemieckiej 1939 – 1945.

            Pierwsza część ekspozycji odnosi się do przeprowadzonej w latach 1844 – 1855 inwentaryzacji zabytków w Królestwie Polskim, pracy zespołowej kierowanej przez Kazimierza Stronczyńskiego. Efektem podjętych działań stało się dzieło: Opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (tzw. Albumy Stronczyńskiego) , składające się z pięciu tomów tekstów, opisujących zabytki z podziałem na ówczesne gubernie i powiaty oraz towarzyszące im siedem albumów (Atlasów) z akwarelami i gwaszami autorstwa różnych rysowników i malarzy. Prezentowane na wystawie widoki w formie reprodukcji (Atlas IV: Gubernia Warszawska, Powiat Koniński) udostępnione zostały przez BIBLIOTEKĘ UNIWERSYTECKĄ W WARSZAWIE, GABINET RYCIN.

              W wyodrębnionej, drugiej części ekspozycji zaprezentowano ryciny prasowe. Były one w XIX w.  nieodłącznym elementem prasowego piśmiennictwa i ruchu wydawniczego. Spełniały rolę widoków – ilustracji i jak dawniej do dziś stanowią ważne źródło ikonograficzne, wykorzystywane w wielu naukach w stopniu interdyscyplinarnym. W pracach drukarskich w  omawianym okresie stosowano na przykład metodę, akwatinty, chromolitografii, różne odmiany  linorytów, miedziorytów, stalorytów, najczęściej jednak litografię i z  czasem  prawie już powszechnie – drzeworyty w rozmaitych odmianach, głównie drzeworyt sztorcowy.

              Drzeworyt ten stanowi deska klejona z kawałków ciętych w poprzek pnia. W takim podłożu można ciąć nawet delikatne linie w dowolnym kierunku, uzyskując efekty światłocieniowe. Prezentowane na wystawie prace powstały przy użyciu drzeworytniczego klocka. Prezentujemy ilustracje, które zaistniały w swoim czasie w takich pismach jak na przykład wydawany w Lesznie „Przyjaciel Ludu” (1834- 1849) i w szerokiej gamie pism warszawskich: „Tygodniku Ilustrowanym” ( (1859 – 1939), „Kłosach: czasopiśmie ilustrowanym, tygodniowym, poświęconym literaturze, nauce i sztuce” (1865 – 1890), „Tygodniku Powszechnym” (od 1877 roku).

            Trzecia sekwencja  widoków – karty pocztowe. Prezentują sceny architektoniczne, urbanistyczne, wydarzenia historyczne: Konina, Koła, Turku, Słupcy i innych pomniejszych miejscowości. Podstawowe techniki drukarskie stosowane w produkcji widokówek na przełomie XIX i XX w. to litografia oraz światłodruk.  W technikach tych mamy do czynienia z metodą druku płaskiego, który polega na zróżnicowaniu właściwości fizyczno – chemicznych powierzchni drukujących i nie drukujących, znajdujących się na tej samej płaszczyźnie. Stosowano też druk wypukły, typograficzny (autotypia), w którym elementy drukujące znajdują się powyżej nie drukujących i tylko one  fizycznie stykają się  z podłożem, na które przenoszą farbę drukarską.

            W naukowym opracowywaniu pocztówek, w opisach katalogowych, należy  dostosowywać się do określonych zasad i kryteriów. A propos ,odnośnie datacji. –  Według systemu   filokartystycznej korporacji „Polonia” w Warszawie wydziela się sześć przedziałów czasowych dla odpowiedniego  datowania  konkretnych obiektów z lat 1900 – 1945: ok. 1900 (1900 – 1904); ok. 1910 (1905 – 1913) ; ok. 1915 (1914 – 1919); ok. 1920. (lata dwudzieste); ok. 1930. (lata trzydzieste); ok. 1940. (1940 – 1945).

            Zasady te służą dla poprawnego rozpoznania i opisania  obiektów. Nie zawsze jest to łatwe i w pełni jednoznaczne .Można przy tej okazji przywołać trafne sformułowanie, iż: przy precyzyjnej identyfikacji konkretnej pocztówki najbardziej przydatna i niezawodna wydaje się być wiedza zdobyta przez doświadczenie.

                                                                                              J.G.