Kapuściński: Cała okolica dyszy tą kopalnią

Ponad pół wieku temu, kiedy Ryszard Kapuściński przyjechał zobaczyć konińskie odkrywki, wydobycie na Niesłuszu właśnie zbliżało się do końca, Gosławice ledwo co ruszyły, budowa Pątnowa wciąż napotykała na trudności, a Kazimierz dopiero projektowano. 

Tekst Kapuścińskiego zatytułowany „Inna nazwa ziemi” redakcja Polityki zamieściła 26 września 1959 roku na pierwszej stronie. Wtedy konińskie odkrywki były ważne, bo zasilały Elektrownię Konin, której największym odbiorcą wkrótce miała się stać nowa huta aluminium, a za kilka lat dołączy do nich kolejna, jeszcze większa elektrownia.

Napisał w swym tekście 27-letni wtedy Ryszard Kapuściński o tym, jak wiele węgla daje konińska kopalnia i jak bardzo opłacalne jest jego wydobycie. „Właśnie w Koninie przygotowuje się do eksploatacji nową wielką odkrywkę - Pątnów. Byłem tam z moim świetnym przewodnikiem mgr J. Ziółkowskim. Jechaliśmy samochodem lekarza kopalni dr. Ławnickiego (zwiedzajcie jego wzorowy ośrodek zdrowia), przez okolicę, któ­ra zmienia się z dnia na dzień. Jeszcze widać kurne chaty, słomą kryte walące się lepianki - a już obok mnóstwo murowanych domków, już przez wioski szosy asfaltowe, już przewody elektryczne na dachach.”

Wtórni analfabeci

Kapuścińskiemu konińskie kopalnie i rosnący nowy Konin kojarzyły się z Nową Hutą, skąd we wrześniu 1955 roku napisał gorzki i głośny reportaż dla Sztandaru Młodych, pokazujący szarą, trudną codzienność jej mieszkańców. Naszkicowany przezeń portret konińskiej kopalni też nie był różowy. „Gdyby maszyniści nie spali w elektrowozach, nie byłoby zderzeń. Taki sen kosztuje trzy miliony.” – napisał. „Obsługa maszyny wymaga od człowieka jakiegoś poziomu. Tymczasem na 1528 pracowników fizycznych szkołę podstawową ukończyło tylko 348, a więc jakieś 21 procent... Z pozostałej reszty połowa to, na dobrą sprawę, wtórni analfabeci.” – wyjawia jeden z najważniejszych problemów górniczego zakładu i ciągnie dalej: „Stąd częste awarie maszyn, psucie urządzeń, zderzenia na torach kolejowych.”

Niedostatek odpowiednio wykwalifikowanych ludzi do pracy był wtedy jednym z najpoważniejszych problemów kopalni, toteż akurat na kilkanaście dni przed przyjazdem reportera Polityki otwarto w Marantowie Zasadniczą Szkołę Górniczą. Ponad stu pięćdziesięciu czternastolatków rozpoczęło 1 września naukę w budynku, gdzie przez trzy lata mieściła się dyrekcja kopalni. Dziewięć miesięcy wcześniej szefostwo KWB z dyrektorem Janem Stowskim na czele przeniosła się do nowego gmachu w Koninie (obecnie Aleje 1 Maja 7). Kapuściński o tym już nie napisał, ale zrobił zdjęcie chłopców zbitych w rozedrganą gromadę na placu przed nową szkołą.

Droga do Konina

Zdjęcia, które Ryszard Kapuściński zrobił podczas pobytu w Koninie we wrześniu 1959 roku można oglądać w Centrum Kultury i Sztuki w Koninie. Duża w tym zasługa Izabeli Bobrowskiej, z którą przed rokiem skontaktowała się Izabela Wojciechowska, opiekunka archiwum fotograficznego Ryszarda Kapuścińskiego, gdy zobaczyła na jednym ze zdjęć tablicę z napisem: Konin. Wspólnie z CKiS i przy wsparciu konińskiej Kopalni Węgla Brunatnego Iza Bobrowska przez rok przygotowała wystawę fotografii wielkiego polskiego reportera, identyfikując większość miejsc i osób, które uwiecznił na kliszy. Przeglądając mikrofilmy z rocznikami Polityki odnalazła również w Bibliotece Narodowej w Warszawie reportaż Kapuścińskiego „Inna nazwa ziemi”.