Konińska droga do odzyskania niepodległości. Skauci i peowiacy

Wprawdzie członkowie Rady Miejskiej Konina, która podjęła decyzję o budowie elektrowni, nie zostali wyłonieni w drodze wyborów przez mieszkańców, tylko wyznaczeni przez niemieckie władze okupacyjne, ale był to już jednak jakiś zalążek samorządności. Zalążek zaledwie, bo kompetencje rady nie były zbyt duże i o większości spraw nadal decydował burmistrz, którym aż do 11 listopada 1918 r. był niemiecki urzędnik o nazwisku Hellman.

Komendant Borkiewicz

Już w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji powstała w Koninie organizacja skautowska, która prowadziła również szkolenie wojskowe młodych ludzi. Bardzo im się to przygotowanie przydało, kiedy wiosną 1916 r. powstała tutaj konspiracyjna Polska Organizacja Wojskowa. Jednym z pierwszych harcerzy, a później konińskich peowiaków był wspomniany wyżej Wincenty Grętkiewicz. Z czasem utworzono na terenie powiatu konińskiego V Obwód POW. Jednym z jego komendantów był Adam Borkiewicz, który w lipcu 1917 zbiegł z obozu internowania dla legionistów w Szczypiornie. Od września 1917 r. pełnił on jednocześnie obowiązki komendanta obwodu POW Koło oraz komendanta Okręgu Kalisz, a później również obwodu konińskiego. Skończyło się to dla niego latem 1918 r. miesięcznym pobytem w konińskim areszcie.

Choć nie był koniniakiem i w naszym mieście pojawił się na krótko, warto o nim wspomnieć, bo to postać nietuzinkowa. Był twórcą i do 1939 r. dyrektorem Muzeum Józefa Piłsudskiego. W 1939 r. brał udział w obronie Lwowa, a podczas okupacji był członkiem Komendy Głównej AK. W 1957 opublikował swoje monumentalne dzieło – „Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej” – które stanowiło pierwszą rzetelną pracę naukową, opisującą kompleksowo przebieg powstania.

Wybory i szkoły

Niepowodzenia wojenne państw centralnych sprawiły, że Niemcy postanowili sięgnąć po polskiego rekruta, którego – jak zapewniali ich niektórzy polscy politycy – mogło być nawet milion. 5 listopada 1916 r. władze niemieckie i austro-węgierskie wydały więc proklamację, w której zapowiedziały powołanie do życia Królestwa Polskiego, do czego wstępem miało być utworzenia armii polskiej. Chcąc przekonać Polaków o szczerości swych intencji, władze okupacyjne poszerzyły uprawnienia samorządu i w maju 1917 r. odbyły się pierwsze wybory do 18-osobowej Rady Miejskiej Konina.

Mieszkańcy naszego miasta wykorzystywali każdą pojawiającą się okazję do poszerzenia swobód narodowych, a szczególnie rozwijania szkolnictwa, ponieważ większość dzieci w ogóle nie miała możliwości zdobycia umiejętności czytania i pisania, a istniejące szkoły miały nie najwyższy poziom nauczania.