W poszukiwaniu śladów przeszłości: archiwa, cmentarze i... ślub

Dwa lata po ślubie urodził im się syn Wiesław, po kolejnych dwóch - córka Agnieszka, a w 1933 roku najmłodsza Teresa. - Kiedy miałam trzy lata, rodzice kupili działkę w Koninie i tata przeniósł się do miasta, żeby budować dom. Razem z nim zamieszkała babcia, żeby prowadzić gospodarstwo, brat, który akurat poszedł do gimnazjum, no i ja, bo bardzo mi się tam podobało. W Gosławicach została mama (fot. 3 została zrobiona mniej więcej w tym czasie) z siostrą, która akurat kończyła trzecią klasę, a i ona chciała doprowadzić pewnie swoją klasę do końca nauki (fot. 4).

Tajne nauczanie

Po przeprowadzce Janina Nowakowska podjęła pracę w Szkole Podstawowej nr 1 w Koninie, a jej mąż - ponieważ zabrakło pieniędzy na dokończenie domu i cała rodzina mieszkała w budynku bardziej nadającym się na cele gospodarcze - wyjechał pracować  do Modlina. W tamtejszej twierdzy służył kuzyn pani Janiny, zawodowy oficer, który zatrudnił Bolesława Nowakowskiego w swojej kancelarii. - Ojciec pracował tam aż do wybuchu wojny - wspomina Teresa Zaleszczuk.

Podczas wojny Janina Nowakowska prowadziła tajne nauczanie, o czym wiadomo z pisma Zespołu Badawczego Dziejów Oświaty Polskiej Akademii Nauk w... Krakowie (il. 5). Zaraz po zakończeniu działań wojennych wróciła do Szkoły Podstawowej nr 1, ale jak tylko uczniowie odebrali świadectwa podjęła starania o przeniesienie się do Gdańska (il. 6).

Wszystko dla wykształcenia dzieci

- Ojciec zachorował podczas wojny na gruźlicę i było już wiadomo, że nie podejmie żadnej pracy, więc mama doszła do wniosku, że nie będzie w stanie wysłać trójki dzieci do dużego miasta, żeby je tam wykształcić i najlepiej będzie się przenieść bliżej dużego ośrodka uniwersyteckiego - tłumaczy Teresa Zaleszczuk motywację swojej mamy. - Powtarzała, że cokolwiek człowiek ma, wszystko może stracić, ale zawsze zostanie mu to, co ma w głowie, i dlatego wykształcenie jest bardzo ważne.

Choć mąż pani Janiny zmarł wkrótce po przeprowadzce, konsekwentnie zrealizowała swoje plany wykształcenia dzieci. Wiesław Nowakowski skończył Wyższą Szkołę Pedagogiczną i został - tak jak jego mama - nauczycielem. Jego młodsza siostra Agnieszka podjęła studia stomatologiczne, ale w drodze na egzamin po drugim roku została przygnieciona przez drzewo, przewrócone przez wichurę, i nauki nie dokończyła. W rezultacie również pracowała w oświacie. Natomiast najmłodsza z rodzeństwa moja rozmówczyni skończyła najpierw studia ekonomiczne a później prawo morskie.

Odważna i delikatna

Zaraz po przeprowadzce do Gdańska Janina Nowakowska (fot. 7 została zrobiona w 1945 r.) rzuciła się w wir pracy tak szkolnej, jak i społecznej, współtworząc między innymi wydawnictwo „Nauka”, które zajęło się dostarczaniem książek napływającej na Pomorze polskiej ludności. Aż do emerytury w 1960 roku pracowała w Szkole Podstawowej nr 16 w Gdańsku. Zmarła w 1985 roku (fot. 8 zostało zrobiona w 1980 r.), półtora miesiąca po swoich osiemdziesiątych piątych urodzinach.

Przez minione dwa lata, kiedy wędrowałem śladami Janiny Nowakowskiej,  stała mi się bardzo bliska, wręcz wpisała się w moje życie niczym ktoś z rodziny. Ilekroć przeglądałem zdjęcia z piętnastu lat jej pracy w Gosławicach, zastanawiałem się, jakim była człowiekiem, co nią kierowało, co mogła czuć i myśleć. Na zdjęciach robi wrażenie osoby delikatnej, ale jej odważne decyzje życiowe każą myśleć, że była osobą silną psychicznie, odważnie stawiającą czoło życiowym wyzwaniom. - Ja zawsze odbierałam mamę raczej jako osobę skromną a nie przebojową - zastanawia się nad tym Teresa Zaleszczuk. - A jej odważne decyzje wynikały, jak mi się wydaje, bardziej z okoliczności życiowych, w jakich się znalazła, niż z cech charakteru.

Robert Olejnik