Dlaczego Wawrzyniec Sielski zginął od policyjnej kuli?

W połowie lat trzydziestych 136 policjantów, dowodzonych przez konińskiego komendanta powiatowego policji, starło się z kilkoma setkami mieszkańców Wyszyny i okolic. Od kul zginęło kilka osób, w tym 62-letni ziemianin Wawrzyniec Sielski, były sędzia pokoju i poseł na Sejm, czołowy działacz konińskiego Stronnictwa Narodowego i członek jego Rady Naczelnej.

Dlaczego 17 lutego 1936 r. doszło do tak tragicznych wydarzeń? Po śmierci Józefa Piłsudskiego w maju 1935 r. w obozie sanacji doszło do podziałów i sporów, co doprowadziło w rezultacie do jego osłabienia. Jak pisze Antoni Czubiński w artykule „Rozruchy antysanacyjne w powiecie konińskim w lutym 1936 r.” (Rocznik Koniński nr 13 z 1999 r.), przywódcy endecji doszli do wniosku, że to dobry moment na przejęcie władzy, której piłsudczycy po zamachu majowym w 1926 r. oddać metodami demokratycznymi nie zamierzali.

Narodowcy zwalczani przez Piłsudskiego

Po 1918 r., narodowcy mieli w Wielkopolsce bardzo duże wpływy. Powiat koniński był wtedy znacznie większy niż dzisiaj (il. nr 3), a w jego skład wchodziła duża część dzisiejszego powiatu słupeckiego oraz między innymi Wyszyna (do 1939 r. siedziba gminy Piorunów), która dzisiaj znajduje się w granicach gminy Władysławów w powiecie tureckim. W wyborach do Sejmu w 1922 r. w okręgu nr 15 (obejmował powiaty koniński, kolski i słupecki) Związek Ludowo Narodowy (ZLN) zdobył trzy z pięciu mandatów poselskich.

Po zamachu, przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w maju 1926 r., i ograniczeniu roli parlamentu, wpływy endecji uległy istotnemu zmniejszeniu. W 1928 r. narodowcy zdobyli w tym samym okręgu już tylko jeden mandat poselski. Po tej porażce przekształcono luźny Związek Ludowo Narodowy w scentralizowaną partię pod nazwą Stronnictwo Narodowe, a w działalności położono nacisk na hasła nacjonalistyczne. Ostra krytyka rządu za „ugodowość” wobec mniejszości narodowych i Żydów w takich powiatach, jak kaliski, koniński, kolski czy turecki, gdzie w niektórych miasteczkach Żydzi stanowili nawet jedną trzecią mieszkańców i skupiali w swym ręku dużą część handlu i rzemiosła, trafiała na podatny grunt. Silnie eksponowane przez endecję hasła nacjonalistyczne i klerykalne szczególnie podobały się kręgom drobnomieszczańskim i chłopskim, dotkniętym kryzysem ekonomicznym lat trzydziestych.

Zaczęło się od pogromu w Zagórowie

Endecy zaczynali stopniowo odzyskiwać wpływy i znaczenie, ale nie byli w stanie wygrać wyborów w warunkach ograniczonej demokracji. - Wśród czołowych przywódców endecji stopniowo dojrzewały poglądy o konieczności przygotowania przewrotu przy pomocy bojówek zbrojnych. Mieli oni zamiar obalić rządy sanacji w drodze przemocy, podobnie jak piłsudczycy w 1926 r. - napisał Antoni Czubiński. Dopóki żył Piłsudski, zrealizowanie tych planów pozostawało w sferze mrzonek, ale po jego śmierci i rozwiązaniu jesienią 1935 r. Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, politycy Stronnictwa Narodowego dostrzegli dla siebie szansę.

Na fali światowego kryzysu lat trzydziestych nacjonalistyczne i antysemickie hasła stały się dla endecji orężem w walce o wpływy polityczne w społeczeństwie. Od jesieni 1935 r. w Polsce dochodziło do coraz to liczniejszych pogromów ludności żydowskiej (w latach 1935–1937 zginęło w nich prawie stu Żydów).